Hayvan ürünlerinin kısmen çıkarıldığı bir diyet ve yaşam tarzı olan vejetaryenlik, günümüzde gitgide daha da popüler olmaya başladı diyebiliriz. Vejetaryenlik, kimi zaman din ya da çevre duyarlılığı amaçlı tercih edilse de, sağlıklı bir hayat için de tercih ediliyor. En yaygın vejetaryen diyeti bitki bazlı bir diyetten oluşuyor. Öte yandan, balık ve yumurta gibi bazı hayvansal ürünlerin tüketiminin uygun görüldüğü diyetler de mevcut. Genel olarak ise vejetaryen diyetlerde et tercih edilmiyor (1, 2).
Vejetaryenliğin popülerliğinin artması ile birlikte hakkında merak edilenler de arttı diyebiliriz. Özellikle, et tüketimi ve vejetaryen olmak için gerekenler oldukça merak edilen sorulardan birkaçıdır. Ek olarak, vejetaryen bir diyete başlamadan önce vegan ve vejetaryen farkını anlamak da önemli olduğu için bu yazımızda vejetaryenlik ile ilgili en çok merak edilen soruları cevaplamaya çalışacağız.
Vejeteryanlar Neden Et Yemez?
İnsanlar, kişisel tercihler ve sağlık endişeleri de dahil olmak üzere birçok nedenden vejetaryen diyetleri seçmektedir. Bazı bireyler etik nedenlerle vejetaryen bir yaşam tarzı benimsiyebiliyor. Örneğin birçok vejetaryen birey, hayvanların öldürülmesini veya zarar görmesini istemediği için et tüketiminde bulunmamayı tercih eder. Bu bireyler, çiftliklerde besin tüketimi için yetiştirilen hayvanlara yapılan muameleyi de desteklemezler.
Çevre, bazı vejetaryenler için ek bir endişe ve vejetaryenlik için bir motivasyon kaynağıdır. Çünkü hayvan çiftliklerinin neden olduğu çevre kirliliği azımsanmayacak derecededir. Birleşmiş Milletler Gıda ve Tarım Örgütü'nün (FAO) 2006 tarihli “Livestock's Long Shadow” başlıklı raporuna göre (3) hayvan tarımı küresel ısınmaya, hava kirliliğine, arazi bozulmasına, enerji kullanımına, ormansızlaşmaya ve biyolojik çeşitliliğin azalmasına büyük katkıda bulunuyor. Et üretimi haricinde yumurta, süt, deri, yün, gübre ilaç vb ihtiyaçlar için yapılan bu endüstriyel üretim süreci karbon emisyonlarını %18 artırıyor. Bunların yanı sıra, besin için üretilen hayvan tesisleri birçok başka çevresel soruna da yol açabiliyor. Bu nedenle, veganlık ve vejetaryenlikte bu duruma karşı önlem alınmaya çalışılıyor.
Bunlara ek olarak din sebepli vejetaryenliğin de oldukça yaygın olduğunu görüyoruz. Özellikle, Hindistan’da yaygın olan Budizm gibi dinlerin veganlık ve vejetaryen yaşam tarzına etkileri oldukça fazla. Bu nedenle, vegan ve vejetaryen yaşam tarzlarında dinin de önemli bir yeri vardır diyebiliriz (1, 2, 4).
Vejeteryan Diyeti Nedir?
Genel olarak et ürünlerinin tüketilmediği diyet türüne denir. Balık, yumurta ve süt ürünlerinin tüketimi ise, seçilen veganlık türlerine göre değişebilmektedir. Bir kişinin sağlıklı bir hayat için ihtiyaç duyduğu tüm besin ihtiyaçlarını almak için et tüketmesi gerekmez. Öte yandan araştırmalar, vegan veya vejeteryan bir diyetin kardiyovasküler rahatsızlıkların ve çeşitli kanser türlerinin riskini azaltabileceğini göstermektedir. Et içermeyen bir diyet, obezite ve tip 2 diyabeti riskini de azaltabilir.
Bununla birlikte, bir bilirkişi ya da hekim tavsiyesi ile vejetaryen bir diyet, çocuklar, gençler ve hamile veya emziren kadınlar da dahil olmak üzere her yaştan insanın ihtiyaçlarını karşılayabilir. Bu durumda önemli olan vücudun ihtiyaçlarının karşılanabildiği bir besin programramına sahip olmaktır. Veganlık ve vejetaryenliğin artması nedeniyle de çeşitli besinlere ulaşmak da kolaylaşmıştır. Böylece, çok farklı vejetaryen tarifler ile vejeteryan yemekler yapılabilmekte daha geniş çaplı bir vejetaryen diyet ile vücudun ihtiyaçları karşılanabilmektedir (1, 2, 5, 6).
Vejeteryan Çeşitleri Nelerdir?
Vejetaryenlik her ne kadar bitki bazlı diyetle birlikte et ürünlerinini tüketmemek gibi bilinse de vejetaryen çatısı altında birçok farklı vejetaryen türü de mevcuttur. Bunlar, semi-vejetaryen, lakto-vejetaryen, ovo-vejetaryen, lakto-ovo vejetaryen, polo vejetaryen ve pesketeryan vejetaryendır. Bu diyetlerin kimisinde balık tüketimi mevcutken kimin de süt ürünlerinin kullanımı tercih edilmez (7). Vejetaryen çeşitleri hakkında daha detaylı bilgi için ‘’Vejetaryen Türleri’’ yazımızı ziyaret edebilirsiniz.
Vejeteryan Neden Olunur?
Önceki başlıklarda bahsettiğimiz gibi hem etik, hem de sağlık odaklı nedenlerden dolayı birçok birey vejetaryen ya da vegan bir yaşam tarzını benimser. Özellikle, çevre ve hayvan koruma odaklı tercih sayısı oldukça fazladır. Kalp ve kronik rahatsızlıkların yanı sıra birçok rahatsızlığın önlenmesi için bitki bazlı bir diyeti tercih edenler de mevcuttur. Dini sebeplerden dolayı vejetaryen diyeti benimseyen birey sayısı da oldukça fazladır. Özellikle, Hindistan din sebepli vejetaryen birey sayısının en fazla olduğu ülkelerden biridir (8, 9).
Vejetaryen Nasıl Olunur?
Vegan veya vejeteryan olmak bir yaşam biçiminin benimsenmesidir ve tamamen kişiseldir. Her yıl yüzbinlerce kişi bu yaşam biçimini tercih etmekte veya vazgeçmektedir. Farklı vejetaryenlik türlerinin farklı kuralları ve felsefesi bulunmaktadır. Kişi, kendisine uygun birini seçebilir veya kendi felsefesine göre farklı bir diyet de benimseyebilir. Burada önemli olan bir diyeti seçerken bir hekim ya da bilirkişi tarafından destek alınması ve vücudun ihtiacı olan besinlerin doğru temini ile ilgili bir yol haritası çizilmesidir.
Vegan Vejeteryan Farkı
Vegan ve vejetaryen yaşam tarzlarının arasındaki en büyük fark veganlığın vejetaryenliğe göre daha katı olmasıdır. Yani, veganlıkta hayvan zulümünün olduğu düşünülen her şey tür üründen uzak durulur. Örneğin vejetaryenlikte yumurta ve süt ürünlerinin kullanımı yaygınken veganlıkta bu durum da kabul edilmez. Bu nedenle, veganlık katı vejetaryenlik olarak adlandırılır (10).
Vejetaryenlik / Vejetaryen Olmak Sağlıklı mı?
Önceden de bahsettiğimiz gibi vejetaryen diyetin birçok faydası vardır. Özellikle, et tüketiminin neden olabileceği kalp rahatsızlığının önlenmesinde büyük bir yer kaplar. Ek olarak, kronik rahatsızlıklarda da faydası azımsanmayacak derecededir (5, 11). Bu yaygın faydalarının yanı sıra ‘’Bitki Bazlı Diyet’’ yani vejetaryen diyetin daha fazla faydaları da mevcuttur. “Vejetaryen Beslenme Sağlıklı mı?” yazımızı ziyaret ederek vejetaryen diyetin faydaları hakkında daha detaylı bilgiye sahip olabilirsiniz.
Bazı hayvansal ürünler bu diyetlerde tüketilmese de, genel olarak bu hayvansal ürünlerden elde edilen ve vücut için faydalı maddeler, farklı bitkilerden veya takviye edici gıdalardan karşılanabilir.
Hamilelikte Vejeteryan Beslenme
Bitki bazlı diyetler protein, demir, D vitamini, kalsiyum, iyot, Omega-3 ve B12 vitamini gibi yapıların neden olabileceği beslenme eksiklikliği riskini artırsa da, iyi planlanmış vejetaryen ve vegan diyetlerinin hamilelik sırasında güvenli kabul edilebileceği düşünülmektedir. Öte yandan, iyi planlanmamış vegan ya da vejeteryan hamilelik hem annenin, hem de bebeğin besin eksikliği sorunuyla karşılaşmasına yol açabilir. Bu nedenle, bir hekim ya da bilirkişi eşliğinde sağlıklı bir beslenme programı eşliğinde hamilelikte vejetaryen bir diyet tercih edilebilir (12).
Vejetaryen Sporcu Beslenmesi Nasıl Olmalı?
Vejetaryen diyetler sporcular tarafından sağlık, çevresel, etik, dini ve estetik gibi çeşitli nedenlerle seçilmektedir. Bazı araştırmalar, bitki bazlı vejetaryen ve vegan diyetlerin hem sporcular hem de diğer spor yapanlar için birçok sağlık yararı sağlayabileceğini güçlü bir şekilde öne sürse de, şu an için vejeteryan diyetlerinin atletik antrenman ve performans artışı için diğer diyetlerden daha iyi olduğunu kanıtlayacak yeterli araştırma yok diyebiliriz.
Protein, Omega-3 yağ asitleri, kalsiyum, D vitamini, demir, çinko, iyot ve B12 vitamini gibi bazı yapılar, hayvan ürünlerine kıyasla bitkide daha az bulunur. Vejetaryen sporcu diyeti yapan bir birey için bu durum daha zorlayıcı olabilir. Ek olarak, bu besinlerin takviyesine ihtiyaç duyulabilir (13). Sporcularda vegan beslenme ise mutlaka bir uzman kontrolünde gerçekleştirilmelidir.
Vejeteryan Demir Eksikliği Yaşar mı?
Çeşitli ve dengeli bir diyetle beslenen vejetaryen bireyler, vejetaryen olmayanlardan daha fazla demir eksikliği riskine sahiptir diyemeyiz. Her ne kadar demir bitki bazlı bir diyette daha az bulunsa da yeterli seviyede demir içeren besin alımı sayesinde bu eksiklik önlenebilir. Örneğin; tam tahıllar, baklagiller, kabuklu yemişler, tohumlar, kuru meyveler, demirle zenginleştirilmiş tahıllar ve yeşil yapraklı sebzeler açısından zengin bir diyet, yeterli demir alımının sağlanmasında yardımcı olabilir. Öte yandan, yeteri kadar besin tüketimi olmaması durumunda besin eksikliğinin neden olduğu demir eksikliği ve diğer rahatsızlıkların görülmesi mümkündür (14).
Vegan, Vejetaryen Ürün Çeşitleri Bikalite’de
Bikalite’de, ürünlere ve üretici firmalara ait kalite belgeleri hassasiyetle incelenir. Bikalite Vegan Market’te yalnızca vegan sertifikasına sahip veya üretici tarafından vegan olduğu beyan edilen ürünler bulunur. Ayrıca ürünlerin üreticiden doğrudan sizlere ulaştırılması garanti edilir ve böylelikle orijinal ürünlere ulaşmanız sağlanır. Bikalite’den farklı vegan/vejetaryen ürünleri gönül rahatlığıyla temin edebilir, sizin ve sevdiklerinizin günlük ihtiyaçlarınızı karşılabilirsiniz.
Kaynakça:
- What to know about the vegetarian diet
- The Vegetarian Diet: A Beginner's Guide and Meal Plan
- Livestock's Long Shadow
- What Do Vegan’s Eat
- Is It Better to Be a Vegetarian?
- Vegetarian and Vegan Diet
- 6 Types of Vegetarian Diets: A Dietitian Explains
- The Beginner’s Guide to Becoming a Vegetarian
- Vegetarian diet: How to get the best nutrition
- Differences between vegan and vegetarian
- Vegan Diets Can Reduce Chronic Diseases
- Vegetarian and Pregnant
- Vegan and Vegetarian Diets For Athletes
- Iron and vegetarian diets
